„176 ТЕЛА ПАЃАА ОД НЕБОТО КАКО ДОЖД“: Два авиони во лет се судрија над Загреб, ова никогаш не се заборава

Добивај вести на Viber

Имено, дури и на глобално ниво, директен судир на два авиони во лет е исклучително редок, а токму тоа се случило на небото над Врбовац, на околу 35 километри од Загреб, на 10 септември 1976 година.

Во времето на Студената војна, Југославија беше на границата меѓу Истокот и Западот. Прелетувањата над територијата на СФРЈ беа чести, бидејќи многу западни авиокомпании не можеа да летаат над териториите на источноевропските земји, кои беа под влијание на тогашниот Советски Сојуз.

Авионот DC-9 во сопственост на југословенската компанија Инекс Адриа полета во 10:48 часот од Сплит за Келн/Бон со пет членови на екипажот и 108 патници. Малку порано, друг авион, Hawker Siddeley Trident 3B во сопственост на British Airways, полета од лондонскиот аеродром Хитроу за Турција, со 54 патници и девет членови на екипажот.

Авионите биле управувани од искусни пилоти кои имале повеќе од 10.000 часови летање.

„Имаш авион пред тебе“

Контрола на летот: Кое е вашето моментално ниво на лет?

JP550: 327.

Контрола на летот: Сега останете на таа висина и пријавете го преминот на Загреб.

JP550: На која висина?

Контрола на летот: Во која сега се искачуваш, затоа што... Па, имаш авион пред тебе, на ISN 335 од лево кон десно.

JP550: Во ред. Остануваме на точно 330.

Тоа беше последната порака на авионот на Инекс Адриа. Несреќата, според извештајот за авионската несреќа направена во 1982 година од југословенскиот комитет за транспорт и врски, се случила во 10:14:41 часот. Авионите се судриле на височина од 10.000 метри со брзина од околу 900 км/ч.

Прегледот на остатоците откри дека левото крило на авионот на „Инекс Адриа“ ги пресекол пилотската кабина и совозачкиот дел на авионот на „Бритиш ервејс“. Експлозивната декомпресија на Trident предизвика распаѓање на предниот труп - Trident падна, удри во земјата со опашката и се лизна на кратко растојание. Авионот DC-9, кој изгуби повеќе од една третина од левото крило, веднаш се спушти и се урна на земја, удирајќи прво во десното крило. Ниту еден од 176-те луѓе во двата авиони не преживеа.

Полицаец кој бил меѓу првите што пристигнал на местото на несреќата пријавил бебе на земја „сè уште покажува слаби знаци на живот покрај британскиот авион, но дури и ако брзата помош пристигнала пред мене, ќе беше предоцна да се спаси него“.

Виновник за несреќата е Контролата на летање во Загреб. И покрај фактот дека сообраќајот над Југославија беше густ, технологијата што ја користеа вработените во Контролата на летање беше стара и недоволно добра. Дополнително, во тие години имало хроничен недостаток на квалификувани луѓе кои би можеле да ја извршуваат оваа комплицирана работа, пишува Index.hr.

На крајот, контролата на летање доцна го известила еден од авионите дека не полетува. Доколку информациите за контрола на летот стигнале до авионот неколку секунди порано, несреќата веројатно би била избегната.

Контролорот на летање Градимир Тасиќ (28) е прогласен за виновен и осуден на седум години затвор. Меѓутоа, казната брзо му била намалена поради бунтот на неговите колеги. Имено, тој работел три дена по ред во смена од 12 часа бидејќи имало недостиг од кадар.

Делови од телото и авионот паднале од небо

Врбовци не можат да заборават што се случи тој септемвриски ден на небото над нивните глави. Судејќи според нивните подоцнежни сведоштва, прво дошло до голема експлозија, нешто како гром.

Но потоа виделе два авиони како паѓаат од небо. Едниот паѓаше право, другиот кружеше. Делови од авион, торби, шишиња и други лични работи на патниците паднале во радиус од неколку километри. Но, телата кои паѓаа од небото беа многу пострашна глетка. Некои беа преполовени, а некои паднаа сè уште врзани за седиштата.

Меѓу загинатите, најбројни се Германци, поточно жители на Западна Германија кои се враќале од одмор. Затоа оваа несреќа беше голема вест во светската јавност.

Семејствата на жртвите го посетија местото на авионската несреќа долго по несреќата, а на едно место имаше мал крст кој го симболизираше споменот на катастрофата.

Инаку, несреќата остана запаметена како единствена во историјата на Бритиш Ервејс со смртен исход и една од најголемите на територијата на поранешна Југославија.

Тужба против Србија

Пред судовите во Србија, кои Уставниот суд во пресудата од 2016 година во врска со овој случај ги определи како еден од правните следбеници на СФРЈ, се водеа две тужби за надомест на штета, пишува „Радио Слободна Европа“.

Едниот е инициран од Бритиш Ервејс, кој заврши на суд во Стразбур. Пред тоа, пред неколку децении, постапката се водела пред сите инстанци на судови надлежни за економски криминал, а со тоа стигнала и до Врховниот касационен суд и до Уставниот суд на Србија.

Првото барање за отштета беше поднесено од Бритиш Ервејс три години по несреќата во Окружниот суд во Белград во септември 1979 година против СФРЈ - Федералната управа за контрола на воздушниот сообраќај.

Беа потребни 32 години за окружниот суд да пресуди во корист на Бритиш ервејс и да и наложи на Србија да и плати на британската авиокомпанија отштета во износ од денешните нешто повеќе од милион евра. После тоа, второстепениот апелационен суд го укина тоа решение.

Следеше правна битка меѓу двете страни, која продолжува и денеска.

Врховниот касационен суд, како највисок суд во Србија, во 2012 година донесе пресуда со која мнозинството ги отфрли жалбите на Бритиш Ервејс против пресудите на апелационите судови кои ја оспоруваа висината и начинот на пресметување на надоместокот на штетата.

Бритиш ервејс потоа се жалеше до Уставниот суд на Србија. Авиокомпанијата се пожали на повреда на правото на правично судење и судење во разумен рок.

Четири години подоцна, во 2016 година, Уставниот суд донесе одлука со која утврди дека е повредено правото на Бритиш Ервејс на судење во разумен рок, но не и дека е повредено правото на правично судење.

По исцрпувањето на сите правни лекови во Србија, Бритиш ервејс се обрати до Европскиот суд за човекови права во Стразбур, кој во септември 2021 година побара од британската авиокомпанија и од државата Србија да одговорат на дополнителни прашања во постапката.

Паралелно со тоа, деветнаесет членови на семејствата на починатите воделе граѓанска постапка за надомест на материјална и нематеријална штета пред судовите во Белград. Тоа се главно членови на семејството на персоналот за летови на Бритиш Ервејс. Не се знае колкава отштета побарале.

Фото:Принтскрин Национал географик