ЕВЕ КАКО ЖИВЕАТ АЛБАНЦИТЕ НА КОСОВО: Помеѓу два огна

Добивај вести на Viber

Името на омилената детска игра можеби најдобро може да го опише животот во Бујановац, Прешево и Медвеѓа, мултиетнички општини на југот на Србија, блиску до Косово, каде што живеат мнозинството Албанци.

Поминаа 15 години откако Косово прогласи независност од Србија, речиси четврт век од вооружените конфликти, нешто помалку од бунтот на албанските екстремисти на овие простори, но последиците од секој инцидент меѓу Белград и Приштина не им бегаат на жителите. на таканаречената Прешевска Котлина.

„Ние не избравме да живееме овде, еден покрај друг, така требаше да биде. Не бараме љубов, туку почит.

„Српско-албанските односи се кршат поради нас, сите сме погодени, и Албанците и Србите, дискриминирани и маргинализирани“, изјави за Би-би-си на српски Газмин Делмио од Прешево.

И сите тие страдаат од растечка сиромаштија и недостаток на работни места во општините кои со години се меѓу најсиромашните и најмалку развиените во Србија.

За Прешево веќе нема автобус, па единствен начин да стигнете е ако имате автомобил.

„На Косово е, нема автобуси за да стигнете“, ми вели на мое изненадување шалтерскиот службеник на главната белградска автобуска станица.

Кога и кажав дека Прешево е на југот на Србија, таа не ми одговори.

А на автобуската станица во Ниш, најголемиот град на југот на Србија, кој е на околу 150 километри од Прешево, ми велат дека до ова место нема превоз, „бидејќи е на Косово“.

Автобусите одат до Бујановац, на околу 30 километри од Прешево, а јас продолжувам со кола.

Наизменично се менуваат запуштените полиња и ридовите.

Поминуваат само неколку автомобили или мали камиони.

„Би сакал Србија да ме гледа како свој граѓанин“

Зградите во ова мултиетничко место се главно стари и дотраени, а шарените графити на фасадите се единственото нешто што го разбива сивилото на ноемвриското попладне.

Газмин Делмио живее недалеку од општинската зграда.

Порасна на тие тротоари.

„Не е лесно, ми се чини дека по 2008 година е уште потешко, пред се во економска смисла, и не страдаме само ние, туку и Србите, само затоа што нивните соседи се Албанци“, изјави тој за Би-Би-Си во српски.

Во неговото петчлено семејство само еден син работи во странство, што, вели, станало вообичаено, бидејќи многу млади заминуваат.

Неговите ќерки завршиле факултет во Приштина, но Србија не ги признава тие дипломи, па не можат да најдат работа.

„Затоа моите ќерки ја гледаат Србија како туѓа земја.

„Што се однесува до мене, би сакал Србија да ме гледа како свој граѓанин, јас сум роден овде, но Албанците во Прешево речиси и не ја гледаат Србија како своја земја бидејќи се дискриминирани“, вели тој.

Тој го наведува примерот со здравствениот дом во Врање, најголемиот град во околината, каде меѓу 700-те вработени нема ниту еден Албанец, иако 40 отсто од пациентите се од таа националност.

„Како не вработија барем еден доктор или возач, а камоли портир.

„Тоа се ваши проблеми, треба да се решат, децата да имаат книги, да се работи, а споровите околу историјата и географијата да се решаваат подоцна“, додаде тој на чист српски јазик.

Иако го учеле на училиште, неговите деца едвај го користат српскиот јазик.

„Јас и мојот сосед Пеѓа се среќаваме, разговараме на српски и нашите сопруги, а децата на англиски, но вакво време имате“, додава овој 53-годишен човек.

Уличните знаци во Прешево се двојазични, но минувачите најчесто зборуваат на албански.

Имињата на продавниците се и на тој јазик, иако сите вработени разбираат српски и без проблем ви одговараат.

Газмин сè уште се дружи со другарите од детството, главно Срби.

Тие се посетуваат и водат, како што вели, нормален живот, но проблем е кога се меша политиката.

Секогаш кога има нови конфликти меѓу Белград и Приштина, тензијата се прелева и на нив.

„Во тоа време и Албанците и Србите се плашат.

„Многу мои познаници и пријатели кои тие денови планираа да одат во Ниш и Врање, го одложија патувањето, бидејќи не знаат што може да се случи утре“, додава овој Албанец со седа коса и кафени очи.

„Сè е потешко и потешко“

Во близина на општинската зграда во Прешево има бисти на српски и албански учесници во НОБ во Втората светска војна, а има и џамија.

Зад неа има куќа со полузавршена фасада и прозорци, пред која расте огромна смоква.

Во слична состојба се и околните згради.

Од другата страна на улицата, во приземјето на зграда со испукани ѕидови, се отвори кафуле, каде секое друго место е полно.

На неколку чекори млад човек со кадрава коса чека да се јави оџа за да влезе во џамија да се помоли.

Нијазет има 31 година, спортско и физичко образование завршил во Приштина, но како и многу други дипломата не му се признава.

Младите најмногу одат да студираат во Приштина и во главниот град на Албанија, Тирана, бидејќи на југот на Србија нема факултети каде наставата може да се одвива на албански јазик.

„Ова би го решил проблемот со дипломите, бидејќи да имавме студии овде на нашиот јазик, немаше да одиме во Косово или Албанија и ќе имаме дипломи што важат во Србија“, ми вели тој.

Студиите за албанскиот јазик и култура постојат во Белград повеќе од еден век, а албанологијата сè уште е една од катедрите на Филолошкиот факултет во Белград.

Иако Нијазет би сакал да остане во родното Прешево и да работи како учител, шансите за тоа, вели, се минимални.

Затоа, како и многу негови врсници, учи германски јазик со надеж дека ќе си замине и дека барем таму ќе му биде подобро.

„Сè потешко е и потешко“, ми одговара на англиски.

Разбира српски, но ретко го користи, иако се дружи со Срби.

Во нивната секојдневна комуникација ми вели дека користат само англиски.

Разговорот го прекинува гласот на оџата кој повикува на молитва.

Нијазет ме одмавнува и им се придружува на другите мажи кои заминуваат во правец на џамијата.

По главната улица, неколку студенти весело разговараат на албански јазик, додека по тесните улички поминува постар жител со загрижен поглед.

„Политиката носи раздор, обичните луѓе живеат во мир“

Неразвиеноста е видлива и во Бујановац, но барем има превоз до него, и од Белград и од Ниш.

Автобуската станица е на самиот влез во градот, а централната улица е на 10 минути пешачење.

Српскиот и албанскиот јазик се испреплетуваат на секој чекор.

Секоја друга продавница е под клуч.

Отворени се само малите бакалници, кафулињата и малите киосци за брза храна.

Порано во Бујановац имаше неколку фабрики, денес е поим, ми вели Борко Јањиќ.

„Хеба, фабриката за вода, во која некогаш беа вработени 500 работници, денес има пет пати помалку, а остана само знак од гумената пластика“, покажува на сивата, празна зграда.

Го наоѓам на дрвена клупа под лимената крошна на такси станицата во близина на празниот главен парк.

Иако е во пензија, тој повторно работи.

Не би, но децата не можат да најдат работа, „па нека најдат додека не се подобри“.

„Најголемиот проблем овде е што младите не можат да се вработат, а не дека сме мешана заедница. Па, отсекогаш сме биле“, вели Јањиќ за Би-Би-Си на српски.

Единствени места каде што има работа се Здравствениот дом или катастарот.

Јањиќ 35 години возел приградски автобус, главно во албанските села, а не се сеќава дека некогаш слушнал ниту еден грд збор.

„Ги терав Албанците, Ромите и Србите, секогаш фер однос, политиката е таа што носи раздор, а обичните луѓе живеат во мир.

„Важно е каков човек си, делиме се, си помагаме, се посетуваме, ни доаѓаат кога ни се празници, ние доаѓаме кај нив кога е Бајрам. Лошо е и за нас и за нив, сите си заминуваат, затоа што сме маргинализирани. Па, заедно ја пребродивме 1999 година“, додава овој 70-годишник.

Во текот на 1999 година, НАТО ја бомбардираше тогашната СР Југославија, заедница составена од Србија и Црна Гора, со цел, како што рекоа тогаш претставниците на западниот воено-политички сојуз, да се запре хуманитарната катастрофа и прогонот на Албанците на Косово. надвор од српската полиција и југословенската војска.

„Никогаш немаше тензија, се дружиме меѓу себе, нашите деца се дружат“, вели Јањиќ посивене.

Тоа може да се види и во кафулињата, каде што луѓето пијат кафе и разговараат меѓу себе и на српски и на албански јазик.

„Мирдита“, ме поздравува кафенокосиот келнер.

„Добар ден“, се поздравив.

Сива линија

„Избришано“

Уставот на Србија признава 23 национални малцинства, а според последниот попис, Албанците се петта најбројна малцинска група.

Нивните политички претставници со години предупредуваат дека Албанците се дискриминирани со пасивирање на адреси, односно дека се бришат нивните адреси, што претставниците на властите во Србија го демантираат.

Адресата на Теута Фазлии е деактивирана во 2020 година, со образложение дека не живее таму.

„Тогаш бев во Бујановац, каде што живеам со моето семејство, тогаш имаше и пандемија, поднесов претставка, но тие ја одбија.

„Никој не може да ви ја избрише адресата ако не сте дома еден месец или викенд. Луѓето не можат да седат дома и да чекаат да дојде полиција и да провери“, изјави таа за Би-Би-Си на српски.

Нејзиниот адвокат Александар Оленик објаснува дека со оваа постапка луѓето не можат да ги обноват личните документи, што во Прага значи дека не можат да се лекуваат, да купуваат недвижен имот.

Без лични документи не можат да отворат сметка во банка, ниту да се вработат, а им се ускратува правото на глас, додава тој.

„Ова е дискриминација на национална основа и се засегнати само Албанците од југот на Србија, додека оние кои живеат, на пример, во Нови Сад или Белград не добиле такви известувања“, тврди тој за Би-Би-Си на српски јазик.

Фазлиу ќе поднесе жалба до Европскиот суд за човекови права во Стразбур.

Шаип Камбери, кој ја претставува листата „Политичката борба на Албанците продолжува - Шаип Камбери“, коалиција на четири албански партии од Прешево и Бујановац, тврди дека дискриминацијата е последица на конфликтот меѓу Белград и Приштина на претстојните републички избори на 17 декември. .

Во политиката е од 1990 година, кога формираше партија која се залага за учество и интеграција на Албанците од југот на Србија во државните и јавните институции.

Иако влезе во парламентот, Камбери вели дека неговата партија „никогаш не била прифатена за партнер во формирањето на ниту една влада, што зборува за пристапот што владејачките партии го имаат кон националното малцинство, сфаќајќи ги како непријатели - како туѓо ткиво во домашно тело“.

Овој политичар ја обвинува и меѓународната заедница за лошата положба на Албанците во Србија.

Ослободителната војска на Прешево, Медвеѓа и Бујановац (ОВПРМБ) го предводеше бунтот во ноември 2000 година, заземајќи високи точки во областа Бујановац и Прешево.

По полициските и воените акции, а во соработка со меѓународната заедница, шест месеци подоцна ситуацијата била ставена под контрола.

„Тогаш НАТО гарантираше дека ќе го следи процесот на интеграција на Албанците - формирање мултиетнички полициски сили и помасовно вклучување во државните институции, но процесот беше запрен“, вели тој разочарано.

Сива линија

„Секогаш има решенија, но не и волја“

Некогаш, во сенка на политичките преговори меѓу Белград и Приштина, постоеше и идејата за припојување на Прешевската долина, особено Бујановац и Прешево, кон Косово.

Меѓутоа, тогашниот амбасадор Ричард Гренел, претставник на Белата куќа за дијалогот меѓу Србија и Косово, изјави дека во негово присуство никогаш не се разговарало за размена на територии и дека за тоа немало таен договор.

Се шпекулираше дека северот на Косово ќе се приклучи на Србија, а југот на Србија ќе се приклучи на Косово.

„Она што се обидува да се изгради за српското малцинство во Косово може да биде едно од потенцијалните решенија и за малцинствата во Србија“, смета Шаип Камбери.

Првиот договор за принципите за нормализирање на односите меѓу Белград и Приштина, попознат како Бриселски договор, беше усвоен во 2013 година, а една од неговите клучни точки предвидува формирање на Заедница на српски општини.

ЗСО беше замислен како механизам за заштита на српското население на Косово, но досега не е формиран.

Сива линија

Газмин смета дека за се има решение, но дека за тоа е потребна волја, која во моментов не ја гледа.

„Овој наш Балкан е таков, конфликтите се донекаде нормални, но ако оваа држава не смета за свои граѓани, треба да се грижи за нас, во спротивно ќе продолжи оваа борба меѓу двете страни.

„Додека не се решат проблемите на Србија и Косово, нема подобрување, бидејќи сè тргна надолу по 2008 година, не е како да имавме Бог знае што порано, но барем политичарите се срамат, не се срамат сега“, додава тој. .