ОВА Е ПРИКАЗНАТА ЗА НОРВЕШКА: Земја која три пати се обиде да влезе во ЕУ и никогаш не успеа

Добивај вести на Viber

Европската унија моментално има 27 земји-членки. Покрај Велика Британија, која го напушти блокот во 2020 година, како и земји кои се во процес на приклучување, во Европа има земји кои не се дел од семејството на ЕУ, а тоа е затоа што тоа го сакаа. Зошто?

Во својата повеќедецениска историја, Европската унија успеа да собере дури 27 земји и да функционира - не како меѓународна организација, ниту како држава - туку на наднационален начин. Земјите-членки го задржаа својот суверенитет, но сепак се обединети во многу области, како што се економијата, политиката, здравството итн.

Во оваа функционална наднационална структура, како што многумина ја опишуваат децении подоцна, некои држави сè уште не сакаа да влезат. Еден од нив е - Норвешка.

Во 1972 година, улиците на оваа скандинавска земја беа исполнети со демонстранти против ЕУ, кога мнозинството норвешки гласачи на референдум го отфрлија членството во ЕУ. Истата ситуација се повтори и во 1994 година. Години подоцна се поставува прашањето зошто Норвежаните се против членството на земјата во ЕУ, иако соработката меѓу ЕУ и Норвешка моментално е многу успешна на повеќе нивоа.

Три обиди, ниту еден успешен

Сепак, создавањето на сегашната врска досега не беше без пречки. Причините за тоа беа многубројни, но најмногу се сведуваа на економски, но и политички. Во 1962 година Норвешка поднесе барање за членство во тогашната Европска унија или како што тогаш се нарекуваше Европската економска заедница.

На крајот тоа не излезе како што треба, бидејќи Норвешка во тој момент се откажа од европскиот пат. Имено, причината беше француското одбивање на слично барање од Обединетото Кралство, по што беа прекинати преговорите со земјите кои имаа силни економски врски со ОК (Норвешка, Ирска и Данска).

Следниот обид се случи десет години подоцна, односно во 1972 година, кога жителите на Норвешка одлучија за влез/невлегување со референдум. Аргументите за приклучување беа: дека ќе обезбеди мир меѓу вековните непријатели во Европа, ќе ја зголеми соработката и ќе обезбеди економски напредок. Аргументите против пристапувањето беа: дека тоа ќе го поткопа норвешкиот суверенитет, но и ќе го загрози важен норвешки сектор во економијата - рибарството. На крајот, Норвежаните со 53,5 отсто од гласовите беа против влезот, а тогашниот премиер на земјата, Тригве Братели, поднесе оставка.

Третиот обид следеше во 1994 година. Лабуристичката влада, која го поддржа членството на Норвешка, одлучи да одржи референдум по финскиот (во октомври истата година) и шведскиот референдум за пристапување во ЕУ (на почетокот на ноември), со надеж дека победата „Да“ во тие земји би влијаело и на норвешките граѓани. Планот сепак не успеа, и покрај тоа што Финците и Швеѓаните гласаа за приклучување. Норвежаните тогаш повторно гласаа против, иако овојпат во нешто помал процент од 1972 година, со 52,2 отсто против влезот. Важна разлика помеѓу двата референдуми е тоа што кога се случи третиот обид за влез во ЕУ во 1994 година, Норвешка веќе се приклучи на Европската економска област (ЕЕА).

Тоа значеше дека пристапот до заедничкиот европски пазар повеќе не е на листата на аргументи за влез во Европската унија, бидејќи тој пазар ќе биде достапен без разлика на резултатите од референдумот. Дополнително, Норвешка се приклучи на Светската трговска организација во 1995 година, која веројатно успеа да го зајакне верувањето дека можат самостојно да го организираат својот економски живот без влијание на Брисел.

Како Норвешка соработува со ЕУ?

Европската економска област (ЕЕА), чиј дел е Норвешка, претставува најсеопфатна форма на пристапување на трети земји во Европската унија и предвидува интеграција на земјите-членки на ЕФТА (Австрија, Исланд, Лихтенштајн, Норвешка и Шведска) во внатрешниот пазар на ЕУ, но без политичко членство. Таа се заснова на Договорот за Европската економска област потпишан на 2 мај 1992 година во Порто меѓу Европските заедници и нивните земји-членки, од една страна, и земјите-членки на ЕФТА, од друга страна. Договорот стапи во сила на 1 јануари 1994 година. Целта на договорот е да се поттикне постојано и рамномерно зајакнување на трговските и економските односи меѓу договорните страни со еднакви услови на конкуренција, што треба да доведе до хомогена европска економска област.

Исланд, Лихтенштајн и Норвешка, кои не се членки на Европската унија, одлучија да учествуваат на единствениот европски пазар преку Европската економска зона. Ова им овозможи да ги користат придобивките од единствениот пазар, кој вклучува слобода на движење на капитал, стоки, услуги и луѓе, без целосна интеграција во ЕУ и прифаќање на законодавството на ЕУ. Сепак, членките на Европската економска област сепак се обврзани да го применуваат законодавството на ЕУ во однос на заштитата на потрошувачите, животната средина и правото на компании.

Ова значи дека земјите-членки на ЕЕА кои не се членки на ЕУ ја задржуваат контролата врз нивните внатрешни работи, како и врз нивните посебни политички и економски системи, додека истовремено учествуваат на единствениот пазар со земјите-членки на ЕУ.

Ова е клучно за Норвешка, бидејќи Унијата е еден од најважните трговски партнери на Норвешка.

Сепак, пристапот до Заедничкиот европски пазар на ЕУ не е бесплатен за Норвежаните. Норвешка дава значителен придонес во ЕЕА и ЕФТА. Пристапот до овој пазар е важен до тој степен што Норвешка му плати на Брисел 2,7 милијарди евра во периодот од 2014 до 2021 година. Ова е и една од причините зошто Норвешка не би се приклучила на ЕУ. Со оглед на неговиот висок БДП, тие веројатно ќе треба да одвојат повеќе пари за функционирањето на ЕУ.

Исто така, членството во ЕЕА и ЕФТА значи дека Норвешка мора да почитува (презема) околу 20 проценти од законите на ЕУ. Овие регулативи на ЕУ, секогаш кога ќе доведат до „значителни нови обврски“, мора да бидат одобрени од норвешкиот парламент. Ова често се прави едногласно, а во повеќето случаи со големо мнозинство.

Норвешка е исто така дел од Шенген зоната, односно област без внатрешни гранични контроли, визите кои важат за „шенген“ земјите важат и за Норвешка.

Норвешка во март 2023 година потпиша договор за размена на риболовни квоти со Европската Унија, а тоа, ако се земе предвид фактот дека е една од најважните економски гранки на земјата, е многу јасен показател за соработка. меѓу ЕУ и Норвешка. Покрај тоа, двете страни си дозволија да риби во нивните соодветни зони.

Исто така, значаен е уделот на Норвешка во снабдувањето со нафта на Унијата. Во Европската унија очекуваат Норвешка да ги зголеми своите резерви на нафта на долг рок, по 2030 година.

Она за што повеќето луѓе, и во Норвешка и во сите други европски земји, се согласуваат е дека Норвешка е најблиску до членството во ЕУ, но тоа не е. Во пракса, тоа значи дека Норвешка придонесува за Унијата исто како да е полноправна членка и ги ужива повеќето исти придобивки.