Која е горната граница за задолжување на Македонија?

Добивај вести на Viber

Од бројните  спротивставени ставови и  парцијални „аргументи“ за задолженоста на македонската економија, имам чувство дека во јавноста и понатаму останува дилемата, дали Македонија е ниско, средно или високо задолжена земја. Најчесто се сретнуваме со констатацијата дека земјата е на ниско ниво на задолженост и има простор за натамошни задолжувања. Но, не се прогнозира  за колкав износ и до кога.  Притоа, се презентира податокот според  кој јавниот долг дури годинава ја помина границата од 30% од БДП, со што се пречекори  прагот  за влез во групата на средно задолжени земји. Со потсетувањето дека многу земји од еврозоната далеку ја надминале договорената граница  за долгот од 60% од БДП (некои дури и за над 100%) како да се очекува значителна можност за нови задолжувања на Македонија. Математички гледано, таквите очекувања се дури и оправдани. Меѓутоа, овде математиката создава заблуда. Можноста за задолжување на земјата не зависи од договорената граница за јавниот долг за влез  во ЕУ (како израз на здрава фискална политика), зашто Македонија не е членка ниту на Унијата ниту на еврозоната. Како таква таа не може да смета на бенефитите  што ги остваруваат земјите членки од функционирањето на единствениот пазарен и монетарен систем. Не може да смета на солидарност во санирањето  на евентуална должничка криза во која би западнала, како што,пред неколку години, се случи со неколку земји во еврозоната. Па дури и со таква поддршка, главнината на товарот на раздолжување, сепак, паѓа на земјата должник. Тоа значи дека и таму можностите за задолжување не се неограничени. Затоа нивните горни граници за задолжување не можат да бидат репер за можностите за задолжување  на македонската економија. Уште помалку како репер може да служи искуството на Јапонија. Јапонија, на пример, има степен на задолженост кој надминува и 200% од БДП, меѓутоа, таа нема проблеми со плаќањето на долговите на државата што стасуваат за плаќање. „Кваката“, меѓу другото, е во тоа што главнината на нејзините долгови се во јени (домашно задолжување-94% од јапонските обврзници се држат од инвеститори во рамките на земјата), а не во странски валути, за чија исплата треба да се заработува преку извоз на стоки и услуги. Настрана тоа што Јапонија се‘уште има и суфицитни салда од размената со странство (трговско и капитално), па би можела благовремено да ги сервисира и долговите спрема странство. Но, за волја на вистината, треба да се каже дека високиот јавен долг и таму почнува да ги загрижува со оглед на тоа што минатата година земјата го забележала првиот трговски дефицит по 1980 година, а буџетскиот дефицит и натаму расте. Над половината од даночните приходи веќе одат за исплата на камати на државниот долг. Јасно е дека исплатата на долгот може да се изврши и со печатење на јени, но тоа веќе ја доведува во прашање стабилноста на економијата и на националнаат валута. Меѓу другото, секако, и поради тоа, рејтинг агенцијата Мудис го намали долгорочниот рејтинг на државниот долг на земјата. Очигледно е дека наведените споредбени индикатори за горната граница на задолженост не можат да бидат репер за горната граница на задолженост на Македонија. Како мала, недоволно развиена земја и надвор од поголеми интеграциони системи, нејзината горна граница на задолжување ја определува нејзината економска и финансиска способност благовремено да ги сервисира достасаните обврски спрема странство. Сега за сега, со ниво на задолженост од 30% од БДП, јавниот долг не се манифестира како особен проблем. Државата успева благовремено да го сервисира. Проблем е што таа веќе се задолжува за отплата на достасаните долгови. А тоа е ситуација која не може долго да трае, особено поради тоа што долгот  веќе неколку години расте побрзо од растот на БДП и на извозот, односно од можностите да се остварува девизен прилив со кој ќе се сервисираат отплатите на зголемениот долг. Ова значи дека и на сегашново ниво на „ниска“ задолженост веќе треба да се води сметка за динамиката на задолжување во однос на можностите за сервисирање на долговите спрема странство. Расчекорот во динамиката на растот на јавниот долг и на можностите за негово сервисирање значително се зголемува ако во предвид се земе вкупниот надворешен долг на Македонија (и јавниот и приватниот). Со околу 5 милијарди евра тој достигна ниво од 63,3% од БДП и според овој показател земјава веќе се вбројува во  групата на „висока“ задолженост. На ова се укажува и во октомврискиот квартален извештај на НБРМ. Со оглед на тоа што оттаму најчесто  доаѓаа информации за нискиот јавен долг наведенава информација треба да се земе и како предупредување за опасноста пред која се наоѓа македонската економија. Зашто и долговите на приватниот сектор, во крајна линија, при измирувањето, паѓаат на товар на девизниот прилив во земјата. Секој должник има право на девизниот пазар да купи соодветен износ на девизи за да ги подмири своите обврски. А ако понудата е помала од побарувачкта, што се‘ почесто ќе се случува поради порастот на дефицитот во тековната сметка, ќе мора да дојде до интервенции на централната банка, до намалување на девизните резерви или до ново задолжување, а на крајот и до корекција на вредноста на домашната валута. Поради тоа  мора да бидеме претпазливи, затоа што прашањето на задолженоста  на македонската економија полека, но сигурно може да стане сериозен проблем. Не од аспект на тоа дека не треба да се задолжува понатаму, туку натамошните задолжувања во странство да бидат во функција на остварување на ефекти кои ќе ги подобруваат развојните перформанси на економијата, а не за задоволување на крајната потрошувачка. Tаквата потрошувачката, ќе мора да се усогласи со обемот на доходот што се создава, затоа што е лицемерно да протежирате покомотно живеење денеска , на сметка на идните генерации.   Д-р Крсте Шајноски